Սահմանների անձեռնմխելիության սկզբունքը նահանջում է

Իրաքյան Քրդստանում ու իսպանական Կատալոնիայում քվեարկությունների զգետնող արդյունքները խթանեցին ամենօրյա քննարկումները ու գուշակությունները ակտիվ անջատողականության հաջորդ թեկնածուի: Հանուն արդարության` պետք է ընդունել, որ գոյություն ունեցող սահմանների սակրալ անձեռնմխելությունն արդեն ոտնահարվել է Հարավսլավիայում, Իսրայելի վրա գործադրվող ճնշումներում` իր տարածքում Պաղեստինի պետություն ստեղծելու համար։ Այնուամենայնիվ, սահմանների անձեռնմխելիության սկզբունքը մինչև վերջերս գերակայում էր ժողովուրդների ինքնորոշման սկզբունքի վրա: Քվեբեկի ու Շոտլանդիայի անջատման փորձերը օրինակ դարձան, երբ անջատողականության նկատմամբ միջազգային անհանդուրժողականության համերաշխ մթնոլորտը ազդեց հանրաքվեի արդյունքի վրա: Հարավսլավիայի տրոհումը աջակցող որոշ երկրների համար այդ դիրքորոշումը բացահայտորեն երկակի կանոններով խաղի էր նմանվում: Սակայն քաղաքական անհետևողականության հողի վրա խղճի խայթի ժամանակները վաղուց անցել են: Իշխող պրագմատիզմը ենթադրում է եսասիրության առաջնայնությունը ցանկացած գնով:

Անհետևողականությունն ու երկակի ստանդարտները վաղուց արդեն վերածվել եմ միջազգային քաղաքականության հիմնարար սկզբունքների: Առեղծված է, որ հենց եվրոպական հանրության գոյության հիմքերի երերունությունն է հանգեցնում անջատողական միտումների ուժեղացման: Եթե Եվրամիությունն ունենար համակեցության միավորիչ սկզբունքներ, ոչ Մեծ Բրիտանիան, ոչ այլևայլ «եվրահոռետեսներ» եվրագերությունից դուրս գալու ճանապարհներ չէին որոնի: Բաժանումների կրքի ներկա ուժեղացման գլխավոր պատճառներից մեկը դժգոհությունն է եվրաինտեգրման գործող մեխանիզմներից: Կայսրություններն ու պետությունները քանդվում են, երբ գաղափարական ու գործնական արտոնություններն ու կապերը կորցնում են ուժն ու գրավչությունը:

Ժամանակակից անջատողականության միտումների քննարկման ժամանակ հաճախ են դիմում հարավսլավական արյունոտ բաժանությանը, որ լրացուցիչ փաստարկներ է տալիս նրանց, ովքեր նույնացնում են ԱՄՆ-ի ու ՆԱՏՕ-ի քաղաքականությունը «բաժանիր ու տիրիր» տխրահռչակ սկզբունքի պաշտպանների հետ: Սակայն 90-ականների Եվրոպան գիտեր և բաժանման այլ օրինակ` խաղաղ ու փոխընդունելի: Չեխիան ու Սլովակիան գնացին յուրաքանչյուրն իր ճանապարհով, բայց ոչ թե ի վնաս մեկմեկու, այլ` հօգուտ: Բաց սահմաններ, սերտ համագործակցություն ու համակողմանի գործակցություն: Տարօրինակ է, որ չեխ-սլովակյան նախադեպը ուսումնասիրվում ու քննարկվում է շատ ավելի քիչ, քան հարավսլավականը:

Իմ դատողությունները ակադեմիական չեն, այլ ուղղված են անցյալի օրինակների ուսումնասիրությանը` նպատակ ունենալով գտնել հետխորհրդային տարածքի կոնֆլիկտների լուծումները: Բոլորն էլ առավել կամ նվազ չափով հիշեցնում են հարավսլավական ողբերգությունը, բայց հնարավորություն ունե՞ն նրանք անջատման խաղաղ ճանապարհի ընտրության: Թե՞ չկա խաղաղության այլ ճանապարհ` լիակատար ինտեգրումից բացի։ Իսկ գուցե կօգնի ջախջախիչ հաղթանակը նորացած ռազմական բախման մեջ: Սահմանների անձեռնմխելիության տեսության փլուզման սկիզբը մեզ վերադարձնում է Ղրիմի, Աբխազիայի, Հարավային Օսիայի, Մերձդնեստրի, Ղարաբաղի ապագայի քննարկումներին:
Ցանկացած գնով սահմանների պահպանության բուլդոգային թափի թուլացումը թույլ է տալիս վերսկսել քննարկումը:

Ինչու՞ չհրավիրել միջազգային կոնֆերանս Ղրիմի հարցով` քննարկելով թերակղզու բնակիչների` Ռուսաստանի մաս լինելու ցանկության բոլոր քաղաքական ու իրավական հարցերը: Միանգամայն ակնհայտ է, որ այսօր ղրիմցիների 90 տոկոսը ուզում է ապրել Ռուսաստանի կազմում: Նրանց ձգտումները կհաստատի ցանկացած օբյեկտիվ ուսումնասիրություն։ Եթե այդպես է, ի՞նչ միջազգային քաղաքականություն և ի՞նչ միջազգային օրենք կարող են դիմակայել: Աբխազիայի ու Հարավային Օսիայի տարածքներում գործերը բարդացնում է փախստականների խնդիրը: Սակայն ոչինչ չի կարող որոշվել առանց Վրաստանի, իսկ Վրաստանը համառորեն հրաժարվում է բանակցություններին մասնակցելուց:
Ղարաբաղի խնդիրը բարդ ու բազմաշերտ է` ներառյալ ադրբեջանցի փախստականների վերադարձի հավակնությունները: Որոշ հուսատու գործոն է շարունակվող բանակցությունների փաստը: Հիշատակված բոլոր կոնֆլիկտները (բացառած Ղրիմը) մոտ են հարավսլավական մոդելին, քանի որ բնորոշվում են կողմերի անհաշտությամբ: Այլ է վիճակը Մերձդնեստրում: Այնտեղ հաջողվել է հրադադարը պահպանել քառորդ դար և կառուցել ձևով եվրոպական ու փոխհարաբերությունների փոխշահավետ համակարգ: Մոլդովական կողմը ժամանակ առ ժամանակ ձյութ է խառնում, բայց մարդկանց փոխհարաբերություններն ու փոխադարձ շահերը սովորաբար գերակայում են: Եթե Եվրոպայում ու միջազգային կառույցներոմ ուշադիր վերաբերվեին խնդրի իրավական կողմին և ուսումնասիրեին Չեխիայի ու Սլովակիայի բարեկամական բաժանման նախադեպը, Մերձդնեստրը կարող էր Մոլդովայի հետ ամրապնդել իր հարաբերությունները Եվրոպայի ու Ռուսաստանի հետ միաժամանակ: Քիշնևը ավելի շատ հակվում է դեպի արևմտյան աշխարհ, Մերձդնեստրը ռուսական աշխարհի տիրապետության օրինակ է, միասին նրանք կարող էին ամբողջ տարածաշրջանը վերածել ծաղկուն օազիսի: Բայց պայմանը պետք է լինի Մերձդնեստրի անկախության կարգավիճակի նկատմամբ հարգանքը ու նրա ճանաչումը: Ձեռնպահ մնանք վերջնական կանխատեսումներից: Զգուշությունն ու դիվանագիտությունը անհրաժեշտ են այդքան խճճված հարցերի լուծման բոլոր փուլերում: Բայց չտեսնել նոր միտումները և չնախապատրաստվել, միշտ կործանարար է նրանց համար, ովքեր չեն բավարարվում հետնապահի դերով: Եվ Ռուսաստանը հաստատ չի երազում հետնապահ լինել:
Ավիգդոր ԷՍԿԻՆ, REGNUM

Հ. Գ. Իսրայելցի հրապարակախոս ու քաղաքական գործիչ Ավիգդոր Էսկինը` թեպետ հպանցիկ, հիմնարար հարց է բարձրացնում: Ի վերջո` միջազգային հանրություն կոչվող անորոշ զանգվածքը անորոշ տարածքով կընդունի՞ տարածքային ամբողջականության նկատմամբ ազգի ինքնորոշման սկզբունքի գերակայությունը, թե՞ կկառչի սահմանների անձեռնմխելիությունից, որևէ որոշում չի կարողանում կասեցնել իրադարձությունների ընթացքը: Էսկինը ճիշտ է, որ միտումները տեսնել է պետք ու պատրաստվել, բայց ինչու՞ է նրան թվում, որ Ռուսաստանը չի ուզում հետնապահ լինել: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի անդամ Ռուսաստանը երկակի չափանիշներն օգտագործում է` ելնելով իր ազգային շահերից և պաշտպանվելով այն իրողությամբ, որ այդպես են վարվում բոլորը: Այնուամենայնիվ, տրենդը անկասելի փոխվում է` նոր պետությունների առաջացումը այլևս կայսրությունների փլուզման հետևանք չէ, մնում է գիտակցել, որ ճանաչումը կանխում, այլ ոչ թե հարուցում է կոնֆլիկտներ: Եվրոպան, որ տարուբերվում է անջատողականության քամու տակ, անջատվելու ու հատվածավորվելու մի քանի տասնամյակներից հետո վերադառնալու է միավորվելու ու միասնականանալու տրենդին: Տնտեսությունը թելադրելու է իր պահանջները: Անկախանալու ձգտումներ ունեցող եվրոպացի ոչ մի ազգ չունի ֆիզիկական գոյություն պաշտպանելու խնդիր, որ տարանջատում է Լեռնային Ղարաբաղի կոնֆլիկտը մյուս կոնֆլիկտներից: Մադրիդը Իսպանիայի մյուս շրջաններից ոստիկաններ էր տարել Կատալոնիա ու քաղաքակիրթ Եվրոպան ուշքի չի գալիս մի քանի ժամյա բռնություններից, իսկ եթե Ադրբեջանը լիներ Եվրոպայում ու ամեն օր կրակե՞ր սահմաներին: Ի՞նչ կաներ Արևմուտքը, եթե Ադրբեջանի հարևանը լիներ:

Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Հայաստանը Ծապլվարը չէ
• 2021. Աշխարհի ամենահզոր 5 բանակները
• Վրացական փոխատեղում՝ ի՞նչ սպասել Ղարիբաշվիլիի կառավարությունից
• Իրանը նորից մերձավորարևելյան խաղի կենտրոնում է
• Անգելա Մերկելի ելույթը Մյունխենի Անվտանգության հարցերով համաժողովում
• Ջո Բայդենի ելութը Անվտանգության հարցերով 2021-ի Մյունխենի վիրտուալ կոնֆերանսում
• Իրանը դառնում է ԵԱՏՄ անդամ, հաջորդը Ադրբեջանն է
• Վրաստանը քաոսի և հեղափոխության միջև
• Պատմական մանիպուլյացիա՝ ինչպես միշտ
• Երեք ամիս անց՝ ինչ են վճռել Ադրբեջանը, Հայաստանը և Ռուսաստանը
• Ինչո՞ւ է Բաքուն համաձայնել աշխատել ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի հետ
• Սերժ Սարգսյան՝ անցյալի մասին ներկայի կտրվածքով
• Հայաստանը դիտարկում է Թուրքիայի հետ սահմանի բացման հնարավորությունը
• Փարիզը հակաթուրքական դաշինք է կազմում
• Ինչի՞ց է մահացել Չինգիզխանը իրականում
• Հերիք է Ցիցերոն խաղանք
• Մարտական դրոններ՝ ապագայի պատերազմը
• Էրդողանի մտրակն ու քաղցրաբլիթը Բայդենի համար
• 2050. Ինչ կա-չկա աշխարհում
• Երբ Երևանում կբացվի Թուրքիայի դեսպանատուն

Մեկնաբանություններ